Het klonk geweldig toen de VN het in 2015 noemde als een van de Sustainable Development Goals: in 2030 moet honger de wereld uit zijn. Helaas liggen we niet bepaald op schema om dat doel te halen. Na een jarenlange daling neemt de honger sinds 2015 zelfs weer toe. Momenteel lijden 690 miljoen mensen honger en het Wereldvoedselprogramma van de VN schat dat dit aantal aan het einde van het jaar kan zijn opgelopen tot 820 miljoen. Hoe kan het dat er wereldwijd zoveel honger is? Juriaan Lahr, directeur internationale hulp van het Rode Kruis, legt uit.
De basis: voedselproductie, distributie en inkomen
Het voedselprobleem is niet bepaald uit te leggen op een bierviltje. Er zijn veel verschillende oorzaken voor honger en ieder land heeft zijn eigen problemen. Over de oorzaken van honger kunnen we dus hele boeken volschrijven. Grofweg kunnen we zeggen dat de basis van de problemen ligt bij de voedselproductie, de distributie van voedsel en het inkomen.
Lahr: “De voedselproductie is op veel plekken niet opgewassen tegen extreem weer, zoals droogte of overstromingen, soms in combinatie met aantasting van ecosystemen. Veel van de weer-gerelateerde rampen zijn het gevolg van klimaatverandering. Als hierdoor de lokale oogsten mislukken en er geen eten uit andere regio’s komt, kan honger ontstaan.”
Daarnaast loopt de distributie van voedsel niet goed. “Het is niet zo dat er wereldwijd te weinig voedsel is, maar het voedsel bereikt mensen niet,” vertelt Lahr. “Dat kan bijvoorbeeld komen doordat de aanvoerketens zijn verstoord door een conflict of natuurramp. Mensen kunnen dan dus niet rekenen op voedsel uit andere gebieden.”
Tot slot kunnen veel mensen geen eten betalen. Denk aan mensen die al jaren in armoede leven, maar ook aan mensen die hun inkomen zijn kwijtgeraakt door de coronapandemie. Ook zij gaan vaak slapen met een lege maag.
Voedselproductie: sprinkhanen en natuurrampen vagen oogsten weg
Een van de belangrijkste natuurrampen die sinds een jaar voor minder voedsel zorgt, is de enorme sprinkhanenplaag in Oost-Afrika. Miljarden sprinkhanen trekken daar in vlagen over de velden en eten alles wat ze op hun weg tegenkomen. Hierdoor is in onder andere Ethiopië, Somalië, Zuid-Soedan en Kenia minder voedsel geproduceerd dan normaal.
Verder gaan in veel landen oogsten verloren door klimaat-gerelateerde natuurrampen. “We denken vaak dat klimaatverandering iets is van de toekomst, maar in veel landen zijn de problemen al begonnen,” vertelt Lahr. “De weerpatronen veranderen. Er zijn bijvoorbeeld lange periodes van droogte en daarna valt er ineens veel regen in korte tijd, die grotendeels wegspoelt. Daardoor vergaan de gewassen en wordt minder voedsel geproduceerd.”
Ook gemeenschappen die leven van veeteelt komen in de problemen door het veranderende klimaat. “Veel nomaden trekken met hun vee van plek naar plek. Maar de traditionele routes kloppen niet meer. Op veel plekken is ineens geen gras en water meer te vinden voor het vee. Daardoor verzwakken de dieren, waardoor ze minder melk geven en minder opleveren op de markt.”
Om honger tegen te gaan, is het belangrijk dat de landbouw wordt aangepast aan de nieuwe omstandigheden, vertelt Lahr. “De internationale gemeenschap investeert veel in het tegengaan van de CO2-uitstoot. Maar de verandering van het klimaat is al aan de gang. Daarom moeten we ook investeren in adaptie: het helpen van gemeenschappen om zich aan te passen aan de nieuwe weersomstandigheden.” Dit kan bijvoorbeeld door andere gewassen te kweken, nieuwe landbouwtechnieken toe te passen en gebruik te maken van goede weers- en seizoensverwachtingen. Je leest er hier meer over.
Distributie: door conflicten niet meer naar de markt
Een andere belangrijke oorzaak van honger zijn conflicten. “Op sommige plekken duren conflicten heel erg lang”, vertelt Lahr. “Denk bijvoorbeeld aan Jemen. Daar is al jaren voedselonzekerheid.”
Conflicten zorgen op verschillende manieren dat mensen niet aan eten kunnen komen. “Je ziet bijvoorbeeld dat het voor mensen niet veilig is om de deur uit te gaan om eten te kopen,” vertelt Lahr. “Maar dat geldt niet alleen voor gewone burgers. Ook boeren kunnen niet naar de markt komen om hun producten te verkopen.” Vaak maken gewapende groepen de aanvoerroutes van eten onveilig. Daarnaast kunnen zij de voedselproductie verstoren. “In sommige conflictgebieden zien we dat eten, zaden en spullen worden geroofd van de boeren. Het is voor hen dan niet mogelijk om veilig voedsel te verbouwen.”
Inkomen: niets meer te eten door de coronapandemie
Naast voedselproductie en -distributie zorgt ook de coronapandemie dat mensen geen maaltijd op tafel kunnen zetten. “Een belangrijk probleem is dat voor veel mensen het inkomen is weggevallen door de coronapandemie”, legt Lahr uit. Meer dan 60% van de beroepsbevolking wereldwijd werkt in de informele sector, ofwel zo’n 2 miljard mensen. Zij hebben geen arbeidscontract en moeten iedere dag opnieuw op zoek naar werk.
Veel werk in de informele sector is tijdens de coronapandemie verdwenen. “Denk bijvoorbeeld aan mensen die taxi’s besturen, in restaurants werken of actief zijn in het toerisme,” vertelt Lahr. “Zij hebben plotseling geen werk meer en daardoor geen geld om eten te kopen.”
Ook in Nederland komen mensen in de problemen door de pandemie. Het gaat dan bijvoorbeeld om mensen die hun schoonmaakwerk kwijt zijn, maar ook om alleenstaande ouders, studenten en ondernemers. Het Rode Kruis helpt hen met voedselkaarten en zal die hulp de komende weken opschalen naar 6.000 voedselkaarten per week.
Combinaties van rampen
Tot slot wordt veel honger veroorzaakt doordat mensen verschillende rampen over zich heen krijgen. Dit is bijvoorbeeld het geval in Ethiopië en Zuid-Soedan. Deze landen werden in de afgelopen jaren verschillende malen getroffen door droogte en overstromingen, in Zuid-Soedan woedt een jarenlange burgeroorlog en inmiddels is in de Ethiopische regio Tigray ook een conflict uitgebroken.
Lahr: “Veel gemeenschappen kunnen een enkele ramp wel opvangen. Als er bijvoorbeeld voldoende tijd is om te herstellen van droogte, kun je nieuwe gewassen planten en kan het vee weer aansterken. Maar als dat te vaak achter elkaar gebeurt, begint het een probleem te worden. De voorraden raken op, de veestapel slinkt en gemeenschappen worden steeds zwakker. In veel landen waar we werken, zien we dat rampen elkaar opvolgen. Die opeenstapeling van rampen is een belangrijke oorzaak van honger.”
Help mee om honger tegen te gaan
Zo’n 690 miljoen mensen wereldwijd hebben te weinig te eten. We kunnen hen niet aan hun lot overlaten. Het Rode Kruis helpt met voedselpakketten, maaltijden, voedselkaarten en innovatieve en duurzame methodes om honger tegen te gaan. Help je ook mee?