De Europese Unie heeft plannen om in slechts een jaar tijd meer dan 10.000 ton verboden bijendodende pesticiden te exporteren, voornamelijk naar armere landen. Dit volgens een onderzoek van Unearthed, de onderzoekseenheid van Greenpeace UK, en de Zwitserse NGO Public Eye. De resultaten komen aan de vooravond van Wereld Bijendag (20 mei).
Deze neonicotinoïden, of neonics, zijn verboden voor gebruik in EU-velden, maar worden nog steeds in grote hoeveelheden geëxporteerd, wat ongekende schade toebrengt aan bestuivers en het bredere ecosysteem. Dit is de eerste keer dat de volledige omvang van de export vanuit de EU aan het licht komt.
Het onderzoek toonde aan dat bedrijven plannen hebben opgezet om in 2021 13.274 ton neonic-gebaseerde pesticiden te exporteren vanuit 13 EU-landen. De grootste exporteurs waren België, Frankrijk, Spanje en Duitsland. Andere landen die een significante rol speelden, zijn onder andere Nederland, Oostenrijk, Hongarije, Griekenland en Denemarken.
Bijna de helft van deze giftige lading was bestemd voor Brazilië, met geplande exporten die oplopen tot 6.272 ton. Brazilië wordt verondersteld thuis te zijn voor maar liefst 20% van de resterende biodiversiteit ter wereld, maar heeft veel zwakkere regels dan de EU over welke pesticiden kunnen worden gebruikt. Er zijn meerdere meldingen geweest van een groot aantal bijen dat sterft in Brazilië, deels als gevolg van blootstelling aan neonics.
"Wetenschappers zijn het erover eens dat neonicotinoïden bijen en andere bestuivers doden, terwijl ze de natuur en voedselveiligheid bedreigen. Daarom zijn ze verboden in Europa. Omdat EU-wetgevers deze maas in de wet niet sluiten, dumpen chemische bedrijven hun bijengif op armere landen die de regelgeving missen om ze tegen te houden. Deze hypocriete, kortzichtige aanpak zal ons allen uithongeren", zei Dr. Doug Parr, hoofdwetenschapper bij Greenpeace UK.
Het overweldigende deel van de geplande exporten (11.359 ton, of 86%) was bedoeld voor landen met een lage of gemiddelde inkomens, die 59 van de 78 bestemmingen vormden, waaronder Argentinië, Zuid-Afrika, Ghana en Indonesië. Veel van de landen zijn wereldwijd belangrijke hotspots voor biodiversiteit.
Er zijn meer dan een dozijn bedrijven betrokken bij deze handel, maar de grootste exporteur was verreweg de Zwitsers gevestigde, Chinese agrochemische reus Syngenta. De geplande export van het bedrijf bedroeg 10.457 ton (79% van het totaal) via een aantal dochterondernemingen over het hele continent.
Neonics zijn het meest gebruikte type insecticide op aarde, gebruikt op een enorme variëteit aan fruit, groenten en granen die over de hele wereld worden geconsumeerd. Een groeiend aantal wetenschappelijke bewijzen toont de schade die ze kunnen aanrichten aan de bijen waar we van afhankelijk zijn voor de bestuiving van gewassen en het behoud van biodiversiteit. Het toont ook aan dat neonics kunnen worden opgenomen in bodem en houtachtige planten en kunnen lekken naar rivieren en grondwater, waar ze jarenlang schade kunnen veroorzaken.
Drie van de meest voorkomende neonics – thiamethoxam, imidacloprid en clothianidin – zijn sinds 2018 verboden voor buiten gebruik in de EU, maar bedrijven blijven ze exporteren vanuit Europa naar landen met zwakkere regelgeving.
De Europese Commissie heeft recentelijk (8 mei) een openbare consultatie gelanceerd over een initiatief om de "productie en/of export van bepaalde gevaarlijke chemicaliën die verboden zijn in de EU – om niet-EU-landen te beschermen tegen hun negatieve effecten op de volksgezondheid en het milieu” te verbieden. Het heeft zich ertoe verbonden deze praktijk te beëindigen in zijn Chemicaliënstrategie die in oktober 2020 is gepubliceerd, maar dreigt de tijd te verliezen om deze belofte na te komen vóór de volgende Europese verkiezingen.
Chemische bedrijven in de EU zijn sinds september 2020 verplicht om landen waar ze van plan zijn verboden neonicotinoïden naar te exporteren van tevoren te waarschuwen. Unearthed en Public Eye hebben alle 'exportmeldingen' kunnen verkrijgen die ze in 2021 voor verboden neonics in de EU hebben uitgegeven – het eerste volledige jaar waarvoor gegevens beschikbaar zijn.
In 2022 werd Frankrijk het eerste land in de EU dat een nationaal verbod oplegde op de export van verboden pesticiden. Unearthed en Public Eye hebben ontdekt dat de export van neonicotinoïden scherp is gedaald als reactie, maar niet volledig is gestopt. Zowel Duitsland als België hebben aangegeven van plan te zijn verboden op de export van sommige verboden pesticiden op te leggen.