Onderzoekers van het Erasmus MC Alzheimer Centrum hebben de eerste genetische oorzaak ontdekt van semantische dementie. Ze vonden een genetische afwijking in het brein van twee overleden patiënten met deze ziekte. Er was echter iets heel bijzonders aan de hand. Normaal is het DNA in iedere cel van het lichaam hetzelfde. Maar de gevonden genetische afwijking kwam alleen in het brein voor. Deze ontdekking meldden de onderzoekers december vorig jaar in het wetenschappelijk tijdschrift ‘BRAIN’. Om hier meer over te weten spraken we met prof. dr John van Swieten en dr. Jeroen van Rooij, respectievelijk de eindverantwoordelijke en de hoofduitvoerder van dit onderzoek.
Semantische dementie is één van de vormen van frontotemporale dementie (FTD). Bij FTD is in ongeveer de helft van de gevallen sprake van een erfelijke vorm. “Maar bij semantische dementie was nog geen erfelijke oorzaak vastgesteld”, vertelt Jeroen van Rooij. “Bij mensen met semantische dementie zagen we wel schade in het brein die lijkt op de erfelijke vorm van FTD én we zagen dat de schade heel lokaal in het brein ontstaat.” De onderzoekers zijn daarom verder gaan kijken. Kon het zo zijn dat de mutatie ontstaat gedurende de ontwikkeling van het brein?
Genetische fout tijdens het leven
“Dat bleek inderdaad zo te zijn”, zegt Van Rooij. “Wij hebben aangetoond dat er tijdens de ontwikkeling van het brein, vaak al voor de geboorte of in de vroege jeugd, genetische mutaties ontstaan. Deze mutaties ontstaan in een stamcel van de hersenen en komen dan ook voor in iedere dochtercel van deze stamcel, maar de rest van de hersencellen en andere cellen in het lichaam blijven gespaard.”
In figuur 1 staat dit uitgelegd. Uit de eerste bevruchte cel ontstaan stamcellen. Bij de meeste mensen bevat deze cel geen mutatie die leidt tot dementie (A). In het tweede plaatje (B) zie je de hersencellen van iemand met een erfelijke vorm van dementie via de moeder heeft gekregen. Alle hersencellen hebben deze mutatie. Bij een zogenaamde ‘somatische mutatie’ (C) ontstaat de fout in het DNA later, in dit voorbeeld in een stamcel in het rood. Vervolgens hebben alleen de dochter-hersencellen deze fout.
Wat betekent dit voor onderzoek en behandeling?
Erfelijke vormen van dementie worden in de helft van de gevallen doorgegeven van ouder op kind. Deze nieuwe genetische oorzaak wordt niet doorgegeven aan de kinderen. Van Swieten ziet als neuroloog veel mensen met semantische dementie in zijn praktijk: “Dat de kinderen geen hoger risico hebben op deze vorm van dementie is natuurlijk heel belangrijke informatie voor de familie.”
Voor toekomstig onderzoek is deze ontdekking ook heel belangrijk. Van Swieten: “De niet erfelijke mutatie die we vonden zat in het zogenaamde TARDBP gen. Dit gen is bekend als oorzaak van FTD en onderzoekers proberen hier al medicatie voor te vinden.” Die medicijnen helpen waarschijnlijk ook de patiënten met deze bijzondere vorm van semantische dementie. Daarom is dit onderzoek zo belangrijk. Van Swieten: ”Artsen moeten in de toekomst rekening houden met niet erfelijke mutaties. Een normale DNA test met bloed kan deze mutatie namelijk niet opsporen. We moeten dus manieren vinden om deze mutaties tijdens het leven vast te stellen en we willen ook kijken of deze niet erfelijke mutaties ook bij andere vormen van dementie voorkomen.”
Meer weten?
In een interessant webinar van het Erasmus Alzheimer Centrum wordt meer verteld over onderzoek naar progressieve afasie (PPA). PPA is een verzamelterm voor taalvarianten van FTD. Vanaf minuut 19.05 start de presentatie van dr. Jeroen van Rooij over zijn onderzoek. Op onze website dementie.nl vind je meer informatie over semantische dementie en over omgaan met taalproblemen door dementie.
Mede mogelijk gemaakt door 2bike4Alzheimer
Alzheimer Nederland maakte dit onderzoek mede mogelijk met een financiële bijdrage van 125.000 euro. Dit bedrag was onder andere afkomstig via het sponsorevent 2bike4alzheimer.